Czym jest nadciśnienie pierwotne? Objawy i leczenie

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Czy wiesz, dlaczego warto regularnie kontrolować ciśnienie krwi, nawet jeśli czujesz się dobrze? Bo nadciśnienie pierwotne – znane też jako samoistne – rozwija się powoli, długo nie zdradza swojej obecności i nie ma jednej wyraźnej przyczyny. Sprawdź, jak rozpoznać nadciśnienie pierwotne i jak leczyć tę przypadłość.

Czym jest nadciśnienie pierwotne?

Nadciśnienie pierwotne (inaczej samoistne) to najczęstsza postać nadciśnienia tętniczego, która może obejmować nawet 90–95% przypadków podwyższonego ciśnienia u dorosłych. Nie ma jednej, konkretnej przyczyny – jest raczej efektem nakładania się wielu czynników: genów, stylu życia, wieku.

W europejskich i polskich wytycznych o nadciśnieniu mówimy wtedy, gdy w powtarzanych pomiarach w gabinecie lekarskim ciśnienie wynosi co najmniej 140 i/lub 90 mmHg lub więcej. Warto przy tym pamiętać, że w spokojnych, domowych warunkach ciśnienie bywa naturalnie niższe niż w gabinecie, gdzie może wystąpić tzw. syndrom białego fartucha.

Mimo że nadciśnienie pierwotne nie ma jednej wyraźnej przyczyny, jego skutki są bardzo dobrze znane i mogą realnie zagrażać zdrowiu. Nieleczone zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu, niewydolności serca, nerek, a także zaburzeń widzenia z powodu zmian w siatkówce oka. 

Nadciśnienie pierwotne – przyczyny i czynniki ryzyka

W nadciśnieniu pierwotnym nie da się wskazać jednego winowajcy – to raczej „mieszanka” wielu elementów. Wiadomo jednak, co w tej mieszance się znajduje. Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• wiek – z wiekiem naczynia krwionośne tracą elastyczność, a ryzyko nadciśnienia rośnie;
• predyspozycje rodzinne – jeśli rodzice lub rodzeństwo mają nadciśnienie, ryzyko jest wyższe;
• nadwaga i otyłość, zwłaszcza brzuszna;
• siedzący tryb życia;
• dieta bogata w sól i wysoko przetworzone produkty;
• zbyt duża ilość alkoholu;
• palenie papierosów i e-papierosów;
• przewlekły stres i brak snu.

Na część z tych czynników nie masz wpływu (np. wiek, geny), ale na wiele innych (m.in. masa ciała, dieta, ruch, palenie) już tak. To dobra wiadomość, bo oznacza, że możesz realnie obniżyć ryzyko nadciśnienia.

Nadciśnienie pierwotne – objawy u dorosłych

Najbardziej podstępne w nadciśnieniu pierwotnym jest to, że przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Czujesz się w miarę dobrze, czasami doskwiera Ci zmęczenie lub masz gorszy dzień – to symptomy, które trudno od razu powiązać z ciśnieniem.

U części osób pojawiają się jednak takie sygnały alarmowe jak:

• nawracające bóle głowy, zwłaszcza w obszarze potylicy;
• szumy w uszach, uczucie „pulsowania” w głowie;
• kołatania serca, łatwe męczenie się;
• zawroty głowy, mroczki przed oczami;
• gorsza tolerancja wysiłku niż dawniej.

💬 Pamiętaj: Wymienione objawy są niespecyficzne i mogą mieć wiele przyczyn. Dlatego jedynym pewnym sposobem, by ocenić, czy masz nadciśnienie, jest regularne mierzenie tego parametru i konsultacja wyników z lekarzem.

Jak rozpoznaje się nadciśnienie pierwotne?

Choć nadciśnienie pierwotne to problem, o którym często dowiadujemy się przy okazji rutynowych badań, lekarz nie stawia diagnozy na podstawie jednego gorszego pomiaru. Zwykle potrzebne są:

• kilkukrotne pomiary w gabinecie lekarskim, wykonane zgodnie z zasadami (po odpoczynku, w spokojnych warunkach);
• pomiar ciśnienia w domu przez kilka dni z rzędu;
• czasem dobowe monitorowanie ciśnienia (ABPM, ang. Ambulatory Blood Pressure Monitoring), czyli noszenie przez 24 godziny mankietu i niewielkiego urządzenia, które automatycznie mierzy ciśnienie w dzień i w nocy.

Oprócz tego wykonuje się dodatkowe badania (krwi, moczu, EKG), by odpowiedzieć na pytanie, czy wysokie ciśnienie zdążyło uszkodzić serce lub nerki.

Leczenie nadciśnienia pierwotnego – leki i styl życia

Nadciśnienie pierwotne to choroba przewlekła – nie ma jednej tabletki ani jednej „magicznej” interwencji medycznej, która mogłaby usunąć problem raz na zawsze. Terapia polega na ustabilizowaniu ciśnienia – utrzymanie wartości w bezpiecznym zakresie zmniejsza ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych. 

Leczenie obejmuje przyjmowanie leków obniżających ciśnienie, zmianę stylu życia i kontrolę innych czynników ryzyka (cholesterol, glukoza, masa ciała). 

Część osób – zwłaszcza na początku choroby i przy dużej motywacji do zmiany nawyków – potrafi dzięki diecie, ruchowi i redukcji masy ciała tak poprawić wyniki, że dawki leków można zmniejszyć. To jednak decyzje, które podejmuje lekarz – leczenie tej przewlekłej choroby zawsze powinno przebiegać pod stałym nadzorem specjalisty.

Dieta przy nadciśnieniu pierwotnym

Dieta przy nadciśnieniu pierwotnym nie musi być skomplikowana – bliżej jej do dobrego, „domowego” jedzenia niż do rewolucji w kuchni. Najważniejsze zasady to:

więcej warzyw i owoców (do każdego posiłku);pełnoziarniste pieczywo, kasze, brązowy ryż zamiast białej mąki i ubogoresztkowych produktów;częściej ryby, rośliny strączkowe, orzechy, rzadziej tłuste mięsa i wędliny;mniej produktów wysoko przetworzonych (fast food, słone przekąski, gotowe dania).

Szczególną uwagę zwracaj na sól i potas. Zbyt duża ilość soli – a więc i sodu – sprzyja wzrostowi ciśnienia, natomiast produkty bogate w potas (warzywa, owoce, niektóre orzechy, rośliny strączkowe) pomagają je nieco obniżyć. Ponadto wskazane jest również ograniczenie – a najlepiej całkowite odstawienie – alkoholu.

Jeśli chcesz szerzej spojrzeć na temat i uporządkować sobie podstawy, zajrzyj też do artykułu: https://receptanazdrowie.pl/Nadcisnienie-tetnicze.

Życie z chorobą przewlekłą – a taką właśnie jest nadciśnienie pierwotne – nie należy do najłatwiejszych, ale może być szczęśliwe i satysfakcjonujące. Wystarczy, że traktujesz dbanie o ciśnienie nie jako ograniczenie, lecz inwestycję, która pozwoli dłużej cieszyć się sprawnością, energią i życiem bez powikłań. Im szybciej zaczniesz świadomie chronić swoje serce i naczynia krwionośne, tym mniej problemów czeka Cię w przyszłości.

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czy nadciśnienie pierwotne da się wyleczyć?

Nadciśnienia pierwotnego zazwyczaj nie da się całkowicie wyleczyć, ale można je skutecznie kontrolować za pomocą leków i zmian stylu życia. Dzięki temu da się uniknąć groźnych powikłań i żyć normalnie.

Kiedy zgłosić się do lekarza z wysokim ciśnieniem?

Do lekarza warto zgłosić się, gdy w powtarzanych pomiarach ciśnienie przekracza 140/90 mmHg lub gdy nagle pojawiają się bardzo wysokie wartości (np. ≥180/110 mmHg). Pilna pomoc jest potrzebna, jeśli wysokiemu ciśnieniu towarzyszą takie objawy jak: silny ból głowy, duszność, ból w klatce piersiowej czy zaburzenia widzenia.

Czy nadciśnienie pierwotne może nie dawać żadnych objawów?

Tak, przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo, dlatego często wykrywa się je przypadkowo podczas rutynowego pomiaru. Mimo braku objawów może uszkodzić naczynia i narządy, dlatego wczesna diagnoza i stałe monitorowanie parametrów jest tak ważne. 

Jak często mierzyć ciśnienie w domu?

Zgodnie z wytycznymi od ukończenia 18. roku życia powinno się mierzyć ciśnienie co najmniej raz w roku, natomiast osoby z podejrzeniem nadciśnienia lub z już rozpoznaną chorobą powinny wykonywać regularne pomiary – na 7 dni przed wizytą u lekarza warto wykonywać 2 pomiary rano i 2 pomiary wieczorem. 

Czy potrzebne są leki na całe życie?

W wielu przypadkach leczenie farmakologiczne jest długotrwałe, a czasami konieczne do końca życia, aby chronić serce i naczynia krwionośne. U części osób możliwe jest zmniejszenie dawek lub liczby leków przy trwałej zmianie stylu życia i ustabilizowaniu parametrów.