Nadciśnienie wtórne – kiedy za wysokie ciśnienie to objaw innej choroby?

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Podwyższone ciśnienie tętnicze nie zawsze jest samodzielnym problemem – nierzadko stanowi objaw choroby podstawowej. Wówczas mówimy o nadciśnieniu wtórnym, które może wiązać się m.in. z zaburzeniami hormonalnymi, chorobami nerek, obturacyjnym bezdechem sennym czy stosowaniem określonych leków. Taki typ nadciśnienia wymaga innego podejścia niż nadciśnienie pierwotne: oprócz stabilizacji wartości ciśnienia konieczna jest identyfikacja przyczyny i ukierunkowane leczenie schorzenia wyjściowego. W artykule wyjaśniamy, kiedy należy podejrzewać nadciśnienie wtórne, jakie badania warto rozważyć oraz jak wygląda dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne.

Czym jest nadciśnienie wtórne?

Nadciśnienie wtórne to podwyższone ciśnienie krwi, które ma konkretną, uchwytną przyczynę – najczęściej chorobę nerek, zaburzenia hormonalne, wady naczyń lub działanie niektórych leków. W przeciwieństwie do nadciśnienia pierwotnego nie mówimy tu o mieszance czynników (genów, stylu życia), lecz o jasno wskazanym źródle problemu. Szacuje się, że wtórne nadciśnienie odpowiada za mniejszą część przypadków u dorosłych, ale jest zdecydowanie częstsze u osób młodych.

📋 Co warto wiedzieć: W przypadku ciśnienia wtórnego obowiązują te same kryteria diagnostyczne, tj. w kolejnych pomiarach w gabinecie lekarskim pojawiają się wartości co najmniej 140/90 mmHg. Różnica polega na tym, że przy nadciśnieniu wtórnym lekarz szuka dalej – traktuje nieprawidłowy parametr jako objaw, a nie główny problem.

Nadciśnienie wtórne – jakie może mieć przyczyny?

Nadciśnienie wtórne może wskazywać na różne schorzenia. 

Nadciśnienie wtórne a choroby nerek

Nerki są jednym z najważniejszych „regulatorów” ciśnienia tętniczego – filtrują krew, regulują ilość wody i soli, produkują hormony wpływające na naczynia. Kiedy chorują – np. w przewlekłej chorobie nerek, zapaleniu kłębuszków, wielotorbielowatości nerek – ciśnienie bardzo często rośnie i bywa trudne do opanowania. Podwyższone może być jednocześnie przyczyną i skutkiem uszkodzenia nerek, co tworzy błędne koło.

Nadciśnienie wtórne a zwężenie tętnicy nerkowej

Zwężenie jednej lub obu tętnic doprowadzających krew do nerek (np. w wyniku miażdżycy) powoduje uruchomienie mechanizmów podnoszących ciśnienie – nawet jeśli w całym organizmie przepływ krwi jest prawidłowy. 

Nadciśnienie wtórne a bezdech senny

Obturacyjny bezdech senny to częsty, ale wciąż niedoceniany powód nadciśnienia wtórnego. Podczas snu drogi oddechowe okresowo się zapadają, dochodzi do przerw w oddychaniu, a organizm reaguje wyrzutami adrenaliny i skokami ciśnienia. Problem może ujawnić się dopiero podczas dobowego monitorowania ciśnienia.

Nadciśnienie wtórne a tarczyca, guz chromochłonny

Zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy może podnosić ciśnienie – każda w nieco inny sposób. W nadczynności tarczycy wskaźniki rosną głównie z powodu przyspieszonej pracy serca i pobudzenia układu krążenia, a w niedoczynności – wskutek zwiększonego oporu naczyń krwionośnych i zatrzymywania wody w organizmie.

Szczególną postacią endokrynologicznego nadciśnienia wtórnego jest guz chromochłonny nadnerczy (pheochromocytoma). Zwykle daje krótkie, gwałtowne napady bardzo wysokiego ciśnienia z silnym kołataniem serca, obfitym poceniem, bladością skóry, bólami głowy i niepokojem. 

Nadciśnienie wtórne a leki

Niektóre leki mogą podnosić ciśnienie. Należą do nich m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. stosowane przewlekle na bóle stawów), glikokortykosteroidy, część leków hormonalnych (w tym niektóre tabletki antykoncepcyjne), leki onkologiczne, a także niektóre preparaty stosowane w migrenie czy przeziębieniu. Dlatego lekarz zawsze dopytuje o całą listę przyjmowanych leków, również tych dostępnych bez recepty.

Leczenie nadciśnienia wtórnego – przyczynowe i objawowe

W nadciśnieniu wtórnym leczenie przebiega dwukierunkowo. Z jednej strony trzeba obniżyć ciśnienie (żeby chronić serce, mózg, nerki, oczy), z drugiej – jak najlepiej opanować chorobę, która to nadciśnienie wywołała.

W praktyce oznacza to np.:

• leczenie nefrologiczne przy chorobach nerek (w tym odpowiednią dietę, leki nefroprotekcyjne);
• terapię CPAP (ang. Continuous Positive Airway Pressure, czyli ciągłe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych) i redukcję masy ciała przy bezdechu sennym;
• leczenie endokrynologiczne przy chorobach tarczycy, guzach nadnerczy (część z nich może kwalifikować się do leczenia operacyjnego);
• modyfikację farmakoterapii, jeśli wysokie ciśnienie wiąże się z przyjmowaniem konkretnych leków;
• leczenie operacyjne w niektórych przypadkach, np. w zwężeniu tętnicy nerkowej czy bezdechu.
  
  

W terapii stosuje się również leki obniżające ciśnienie. Leczenie przyczynowe może być długotrwałe, a parametry warto przywrócić do prawidłowego poziomu jak najszybciej, aby uniknąć powikłań zdrowotnych.

Rokowanie w nadciśnieniu wtórnym

Rokowanie w nadciśnieniu wtórnym zależy przede wszystkim od tego, jaka choroba stoi za wysokim ciśnieniem, jak wcześnie została rozpoznana i czy da się ją skutecznie leczyć. Dobra wiadomość jest taka, że w wielu przypadkach skuteczne leczenie przyczynowe niesie ze sobą trwałe obniżenie ciśnienia.

💬 Pamiętaj: Rokowania zależą od Twoich codziennych decyzji. Na poprawę parametrów zdrowotnych ma wpływ również zbilansowana dieta, aktywność fizyczna i ograniczenie używek. 

Jeśli chcesz uporządkować sobie podstawy dotyczące wysokiego ciśnienia i jego wpływu na organizm, zajrzyj też do artykułu: https://receptanazdrowie.pl/nadcisnienie-tetnicze.

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czym różni się nadciśnienie wtórne od pierwotnego?

W nadciśnieniu pierwotnym nie da się wskazać jednej konkretnej przyczyny – rolę odgrywają zarówno geny, jak i wiek czy styl życia. W nadciśnieniu wtórnym ciśnienie jest „objawem” innej choroby lub działania leku, np. choroby nerek, zaburzeń hormonalnych, bezdechu sennego czy przewlekłego przyjmowania niektórych leków. W obu przypadkach trzeba obniżyć ciśnienie, ale przy wtórnym dodatkowo należy znaleźć i leczyć przyczynę problemu.

Czy nadciśnienie wtórne można wyleczyć?

Czasami tak – szczególnie wtedy, gdy uda się skutecznie usunąć przyczynę, np. wyleczyć chorobę hormonalną, zoperować guz produkujący hormony czy poszerzyć krytyczne zwężenie tętnicy nerkowej. W innych sytuacjach choroba podstawowa jest przewlekła (np. część chorób nerek, bezdech senny) i wtedy mówimy raczej o jak najlepszym kontrolowaniu ciśnienia oraz spowolnieniu powikłań niż o całkowitym „wyleczeniu”.

Jakie objawy sugerują nadciśnienie wtórne, a nie pierwotne?

Same liczby na ciśnieniomierzu nie pokażą, czy nadciśnienie jest pierwotne, czy wtórne. Wskazówkę stanowią okoliczności i to, co dzieje się „w tle”. W nadciśnieniu wtórnym oprócz standardowych objawów – bólu głowy, szumów usznych, kołatania serca – pojawiają się dodatkowo symptomy wskazujące na konkretną chorobę, np. obrzęki i nieprawidłowy mocz (nerki), głośne chrapanie i senność w dzień (bezdech senny), wyraźne wahania masy ciała i nietolerancja ciepła/zimna (tarczyca).

Czy nadciśnienie wtórne dotyczy głównie młodych osób?

Wtórne nadciśnienie częściej podejrzewa się u młodszych osób, jednak może ono wystąpić w każdym wieku. U osób starszych ważnymi przyczynami są np. zwężenia tętnic nerkowych czy niektóre choroby nerek; u młodych pacjentów częściej wskazuje się na zaburzenia hormonalne lub wady naczyń. Dlatego o kierunku diagnostyki decydują zawsze konkretne objawy i wyniki badań, a nie tylko data urodzenia.

Nadciśnienie wtórne u kobiet w ciąży – co robić?

Każda przyszła mama z podwyższonym ciśnieniem powinna prowadzić regularne pomiary i pozostawać pod stałą opieką ginekologa/położnika, a często także kardiologa lub nefrologa. Zgodnie z zaleceniami lekarza należy przyjmować określone leki i częściej zgłaszać się na badania kontrolne.