Czym jest niewydolność nerek? Jaki ma związek z chorobami serca?

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Niewydolność nerek najczęściej rozwija się skrycie – bez gwałtownego bólu, za to z nieswoistymi dolegliwościami, takimi jak narastająca męczliwość, obrzęki kończyn pod koniec dnia, trudniej kontrolowane nadciśnienie tętnicze czy nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych. Objawy te bywają mylnie tłumaczone „wiekiem” lub przewlekłym przeciążeniem organizmu. W artykule wyjaśniamy, czym właściwie jest niewydolność nerek, jakie daje objawy, jakie badania warto uwzględnić w diagnostyce i na czym polega jej leczenie.

Czym jest niewydolność nerek?

Niewydolność nerek oznacza, że narząd nie wykonuje swojej pracy tak skutecznie, jak powinien. Zdrowe nerki działają niczym precyzyjny filtr i „regulator chemiczny” organizmu – w ciągu doby przepływa przez nie wielka ilość krwi, z której usuwane są niepotrzebne produkty przemiany materii, nadmiar wody i soli. Jednocześnie zatrzymują to, co cenne i potrzebne dla organizmu, np. białka. Kontrolują też równowagę elektrolitów (np. sodu, potasu, wapnia, fosforu), uczestniczą w produkcji czerwonych krwinek i pomagają regulować ciśnienie tętnicze.

Kiedy nerki przestają działać prawidłowo, ten filtr staje się coraz mniej dokładny. W organizmie zaczynają gromadzić się „śmieci” i nadmiar płynów, a równowaga elektrolitów zostaje zaburzona. To prowadzi do podwyższonego ciśnienia tętniczego i sprawia, że serce oraz naczynia krwionośne pracują w znacznie trudniejszych warunkach. Co ważne, we wczesnych etapach choroby możesz w ogóle tego nie odczuwać – dlatego regularne badania kontrolne są niezbędne, szczególnie u osób z nadciśnieniem, cukrzycą lub chorobami serca

Objawy niewydolności nerek, które łatwo przeoczyć

W początkowych stadiach niewydolności nerek objawy bywają bardzo subtelne. To dlatego tak często w gabinecie lekarskim słyszy się: „przecież czułem się w miarę dobrze”. 

Symptomy, które powinny zwrócić uwagę, to:

• zmęczenie, senność, spadek formy – nawet wtedy, gdy nie masz „gorszego dnia”; 
• suchość skóry, świąd, czasami drobne obrzęki pod oczami lub wokół kostek;
• częstsze wstawanie w nocy do toalety lub przeciwnie – mniejsza ilość oddawanego moczu;
• uczucie „pełności” w brzuchu, gorszy apetyt, nudności, szczególnie w bardziej zaawansowanych stadiach choroby;
• podwyższone ciśnienie tętnicze, które trudno dobrze ustabilizować mimo leków.

💬 Pamiętaj: Objawy niewydolności nerek są bardzo niespecyficzne – mogą mieć wiele przyczyn. Dlatego przy podejrzeniu tego schorzenia liczą się przede wszystkim badania z krwi i moczu, a nie sama obserwacja samopoczucia.

Jakie badania wykonać w diagnostyce chorób nerek? Kreatynina, mocznik, współczynnik eGFR

Jeśli masz nadciśnienie, cukrzycę, chorobę serca albo w Twojej rodzinie występowała niewydolność nerek, lekarz zwykle zleca pakiet podstawowych badań. Parametry, które należy sprawdzić to:

• kreatynina – produkt przemiany materii, który nerki usuwają z krwi; podwyższony poziom sugeruje pogorszenie filtracji;
• mocznik – również produkt przemiany materii, który przy niewydolności nerek zaczyna się gromadzić;
• obecność krwi i białka w moczu – w ramach ogólnego badania moczu.
  
  

📋 Co warto wiedzieć: Bardzo ważnym wskaźnikiem diagnostycznym jest również eGFR (ang. (estimated Glomerular Filtration Rate), czyli szacunkowy współczynnik filtracji kłębuszkowej. Nie jest to wynik bezpośredniego pomiaru, lecz wartość obliczona na podstawie poziomu kreatyniny, a także wieku i płci pacjenta. Im niższy poziom eGFR, tym słabsza zdolność nerek do filtrowania krwi. To właśnie na tej podstawie można określić stadium przewlekłej choroby nerek (PChN) – od wczesnych, często bezobjawowych etapów, aż po ciężkie uszkodzenie wymagające specjalistycznego leczenia. W praktyce eGFR działa więc jak „skala sprawności” nerek.

Niewydolność nerek a nadciśnienie tętnicze – jak się łączą?

Nadciśnienie tętnicze i niewydolność nerek bardzo często idą w parze. Można spojrzeć na to z dwóch stron:

1. Nadciśnienie powoduje uszkodzenie drobnych naczyń w nerkach – z tego powodu filtracja staje się coraz gorsza, rozwija się przewlekła choroba nerek.
2. Uszkodzone nerki „gubią” zdolność regulowania ilości soli i wody oraz wydzielania hormonów wpływających na naczynia – przez to ciśnienie krwi rośnie jeszcze bardziej.

Powstaje błędne koło: im gorzej pracują nerki, tym wyższe bywa ciśnienie, a im gorzej kontrolowane nadciśnienie, tym szybciej postępuje niewydolność nerek. Dlatego przy PChN monitorowanie ciśnienia (nawet kilka razy w tygodniu) i dobre leczenie nadciśnienia to konieczność.

Jeśli chcesz uporządkować sobie wiedzę dotyczącą nadciśnienia, aby skuteczniej je kontrolować lub zmniejszyć jego ryzyko, zajrzyj do artykułu: https://receptanazdrowie.pl/nadcisnienie-tetnicze.

Związek niewydolności nerek z chorobami serca

Nerki i serce działają trochę jak dwie osoby w tandemie – gdy jedna zaczyna się męczyć, druga szybko to odczuwa. Niewydolność nerek zwiększa ryzyko: choroby wieńcowej i zawału serca, udaru mózgu, niewydolności serca czy zaburzeń jego rytmu.

Przewlekle podwyższone ciśnienie, przerost lewej komory serca, niewydolność serca przyspieszają z kolei uszkodzenia nerek. Właśnie dlatego u osób z PChN tak duży nacisk kładzie się na profilaktykę sercowo-naczyniową: kontrolę ciśnienia, cholesterolu, cukru, masy ciała i rzucenie palenia.

Na czym polega leczenie niewydolności nerek?

Leczenie niewydolności nerek polega przede wszystkim na spowolnieniu postępu choroby, ochronie serca oraz naczyń. Ważne jest więc kontrolowanie chorób, które mogą prowadzić do uszkodzenia nerek – m.in. nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy. 

Terapia często polega na:

stosowaniu leków obniżających ciśnienie;wyrównaniu poziom glukozy;korygowaniu zaburzeń elektrolitowych;wprowadzeniu diety ubogiej w sól;odpowiednim nawodnieniu. 

W miarę pogorszenia funkcji nerek konieczne może się okazać ograniczenie niektórych leków, stosowanie preparatów wyrównujących niedokrwistość i zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, a w zaawansowanych stadiach – także dializoterapia lub przeszczep nerki. 

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czy niewydolność nerek można wyleczyć?

To zależy od przyczyny i etapu choroby. W niektórych sytuacjach, np. przy ostrym uszkodzeniu nerek po odwodnieniu czy stosowaniu leku, funkcja narządu może się poprawić, a nawet wrócić do normy. Przy przewlekłej niewydolności nerek (PChN) mówimy raczej o spowalnianiu postępu choroby niż o całkowitym „wyleczeniu”.

Jakie są pierwsze objawy niewydolności nerek?

We wczesnych stadiach choroby często nie ma wyraźnych sygnałów – możesz czuć się „w miarę dobrze”. Z czasem jednak pojawiają się obrzęki kostek, większe zmęczenie, częstsze wstawanie w nocy do toalety, wyższe ciśnienie tętnicze, suchość skóry czy gorszy apetyt. Aby powiązać te niespecyficzne objawy z chorobą, konieczne są badania diagnostyczne.

Czy każda osoba z niewydolnością nerek będzie mieć dializy?

Nie, dializy są potrzebne dopiero w zaawansowanej niewydolności nerek, gdy filtracja jest bardzo niska, a objawy i wyniki badań wskazują, że organizm nie radzi sobie z usuwaniem toksyn i nadmiaru płynów. U wielu osób, które wcześnie zaczną leczenie i dobrze kontrolują ciśnienie, cukier, dietę i leki, udaje się przez lata utrzymywać nerki na takim poziomie, że dializy nie są konieczne. 

Czy niewydolność nerek zawsze oznacza ból?

Nie – u ogromnej części osób niewydolność nerek przebiega bez bólu. Nerki same w sobie nie dają typowego bólu przy powolnym spadku funkcji, dlatego poleganie tylko na „sygnałach bólowych” nie wystarczy. 

Jak często przy niewydolności nerek trzeba kontrolować ciśnienie i robić badania?

Przy przewlekłej chorobie nerek ciśnienie warto mierzyć w domu kilka razy w tygodniu, a przed wizytą kontrolną zrobić serię pomiarów (np. rano i wieczorem przez kilka dni). Badania krwi i moczu (kreatynina, eGFR, potas, mocznik, badanie ogólne moczu) zleca lekarz, najczęściej co kilka miesięcy.