Gdy pomiary „oszukują” – syndrom białego fartucha i nadciśnienie maskowane

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Lead: Być może znasz ten scenariusz: w domu ciśnienie mieści się w normie, a w gabinecie lekarskim nagle „skacze” i wygląda jak zaawansowane nadciśnienie. Albo odwrotnie – u lekarza wszystko wydaje się w porządku, ale w domu ciśnieniomierz regularnie pokazuje zbyt wysokie wartości. To nie Twoja wyobraźnia ani „zepsuty sprzęt”. Syndrom białego fartucha i nadciśnienie maskowane to realne problemy, które dotyczą wielu osób. Sprawdź, jak postępować, gdy się pojawią.

Czym jest syndrom białego fartucha?

Syndrom białego fartucha – lub też nadciśnienie białego fartucha – to sytuacja, gdy u lekarza masz za wysokie ciśnienie, a poza gabinetem – prawidłowe. W pomiarach gabinetowych wartości sięgają co najmniej 140 i/lub 90 mmHg lub więcej, ale w pomiarach domowych lub w 24-godzinnym monitorowaniu ABPM (ang. Ambulatory Blood Pressure Monitoring) ciśnienie mieści się w normie, czyli średnio poniżej 140/90 mmHg.

Nie chodzi tylko o zwykłe „nerwy przed wizytą”. U części osób różnica między ciśnieniem w gabinecie a w domu jest naprawdę duża – to tzw. efekt białego fartucha. Brzmi jak przenośnia lub żartobliwe określenie, jednak to problem dotyczący wielu osób i opisywany w fachowej literaturze medycznej. Dlatego coraz częściej mówi się, że jednego pomiaru u lekarza nie można traktować jak wyroczni, tylko jak zaproszenie do dokładniejszego zbadania sprawy.

Dlaczego ciśnienie rośnie u lekarza? Stres i lęk w praktyce

Nasze ciało nie odróżnia stresu z powodu goniących terminów w pracy od stresu przed badaniem u lekarza. W obu sytuacjach włącza się dokładnie ten sam mechanizm: wzrost poziomu adrenaliny i noradrenaliny, przyspieszone tętno, zwężenie naczyń, a co za tym idzie – chwilowy wzrost ciśnienia.

Jeśli do tego dochodzi pamięć wcześniejszych wizyt („Znowu będę mieć za wysokie ciśnienie”, „Pewnie znowu się zdenerwuję”), samo wejście do poczekalni bywa jak wciskanie pedału gazu. Stąd u części osób ciśnienie w gabinecie jest wyraźnie wyższe niż w domu, mimo że na co dzień organizm pracuje na spokojniejszych obrotach.

Czym jest nadciśnienie maskowane?

Nadciśnienie maskowane to sytuacja odwrotna: w gabinecie ciśnienie wygląda dobrze, ale poza gabinetem jest za wysokie. W pomiarach u lekarza wartości są niższe niż 140 i/lub 90 mmHg, natomiast w domowych zapisach lub w 24-godzinnym monitorowaniu średnio przekraczają 135 i/lub 85 mmHg.

Można powiedzieć, że w tym przypadku nadciśnienie „zakłada maskę” na czas wizyty. W badaniach stwierdza się je nawet u ok. 10–15% osób z prawidłowym ciśnieniem w gabinecie. Częściej dotyczy młodych dorosłych, mężczyzn, osób palących, z dużym stresem w pracy, otyłością, cukrzycą czy chorobami nerek.

Nadciśnienie maskowane należy traktować jak nadciśnienie tętnicze i zastosować odpowiednie metody leczenia, mimo prawidłowych wyników u lekarza.

Jakie są normy ciśnienia w gabinecie i w domu?

W gabinecie lekarskim o nadciśnieniu mówimy, gdy powtarzane pomiary pokazują 140 i/lub 90 mmHg. W pomiarach domowych natomiast – 135 i/lub 85 mmHg.

Skoro w przypadku syndromu białego fartucha i nadciśnienia maskowanego standardowe pomiary nie dają prawidłowego obrazu, trzeba sięgnąć po inne narzędzie diagnostyczne. Z pomocą przychodzi wspomniane już ABPM, dzięki któremu można zaobserwować dobowe zmiany ciśnienia.

Jeśli potrzebujesz przypomnienia podstawowych informacji o nadciśnieniu (klasyfikacja, wartości docelowe, powikłania), zajrzyj też do artykułu: https://receptanazdrowie.pl/nadcisnienie-tetnicze.

ABPM (Ambulatory Blood Pressure Monitoring) 24 h – jak pomaga w diagnostyce syndromu białego fartucha i nadciśnienia maskowanego?

24-godzinne monitorowanie ciśnienia tętniczego (ABPM) polega na założeniu specjalnego mankietu połączonego z niewielkim rejestratorem noszonym na pasku lub w torbie. Urządzenie automatycznie mierzy ciśnienie co kilkanaście–kilkadziesiąt minut w ciągu dnia oraz co 30–60 minut w nocy. Pacjent funkcjonuje w tym czasie zupełnie normalnie – chodzi do pracy, śpi, je, odpoczywa. Dzięki temu pomiary oddają prawdziwe, typowe wahania ciśnienia, a nie reakcję na kontakt z lekarzem.

ABPM umożliwia lekarzowi ocenę całego profilu ciśnienia, a nie tylko pojedynczych pomiarów wykonanych w gabinecie. Można powiedzieć, że zamiast jednego zdjęcia otrzymujemy pełnometrażowy film, który pokazuje:

jak zmienia się ciśnienie podczas aktywności dziennej;czy prawidłowo obniża się w nocy;jak ciśnienie reaguje na stres czy wysiłek.

Dlaczego to tak ważne, jeśli chodzi o efekt białego fartucha i nadciśnienie maskowane? W przypadku syndromu ABPM pokazuje, że ciśnienie jest prawidłowe poza gabinetem. To pozwala uniknąć niepotrzebnego włączenia leków lub przewlekłego leczenia nadmiernymi dawkami. Badanie ujawnia też sytuację odwrotną (nadciśnienie maskowane), gdy pomiary w gabinecie okazują się prawidłowe, ale ciśnienie w domu lub w pracy jest wyraźnie podwyższone. Tacy pacjenci są narażeni na ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, mimo dobrych wyników w gabinecie.

💬 Pamiętaj: Dzięki ABPM lekarz widzi „film”, a nie tylko pojedyncze zdjęcia – to cały profil ciśnienia w naturalnych warunkach.

Ryzyko sercowo-naczyniowe przy białym fartuchu i nadciśnieniu maskowanym

Przez lata uważano, że nadciśnienie białego fartucha jest „w miarę niewinne”. Nowsze badania pokazują jednak, że ryzyko sercowo-naczyniowe u takich pacjentów może być nawet nieco wyższe niż u osób z prawidłowym ciśnieniem, a także że w przyszłości częściej rozwija się u nich nadciśnienie utrwalone. Takie osoby powinny być regularnie, co 6–12 miesięcy, monitorowane.

Nadciśnienie maskowane jest traktowane bardzo poważnie. U osób z prawidłowym ciśnieniem w gabinecie, ale podwyższonym ciśnieniem w warunkach domowych, częściej stwierdza się uszkodzenie narządów (np. przerost lewej komory serca) oraz większe ryzyko zawału czy udaru – podobne do ryzyka przy zwykłym, utrwalonym nadciśnieniu.

Leczenie i obserwacja przy zespole białego fartucha i nadciśnieniu maskowanym

Co dalej, jeśli okaże się, że masz typowy syndrom białego fartucha – wysokie ciśnienie w gabinecie, a prawidłowe w domu i w ABPM?

• Najczęściej lekarz nie włącza od razu leków na nadciśnienie.
  
  

Zaleca za to regularne kontrole (domowe pomiary, ABPM co pewien czas) oraz pracę nad stylem życia – dietą, ruchem, ograniczeniem soli, rzuceniem palenia.

Chodzi o to, by nie ingerować farmakologicznie w parametry, które w codziennych warunkach są jeszcze na granicy normy, ale jednocześnie nie przegapić momentu, kiedy zaczną rosnąć na stałe. 

Przy nadciśnieniu maskowanym podejście jest inne. Tu najbardziej liczą się średnie wartości ciśnienia poza gabinetem oraz ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe. Jeśli ABPM lub domowe pomiary potwierdzają, że ciśnienie przez znaczną część dnia jest podwyższone, lekarze zwykle traktują to jak pełnoprawne nadciśnienie i rozważają:

• włączenie leków obniżających ciśnienie;
  
  

jednoczesne wprowadzenie zaleceń dotyczących stylu życia (dieta, ruch, sen, ograniczenie używek).

Nadciśnienie maskowane i syndrom białego fartucha to nie „ciekawostki z podręcznika”, tylko realny sygnał, że układ krążenia wymaga większej uwagi.

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czy nadciśnienie maskowane jest groźniejsze niż zwykłe?

Ryzyko sercowo-naczyniowe przy nadciśnieniu maskowanym jest co najmniej tak duże, jak przy klasycznym nadciśnieniu, a w części analiz – nawet wyższe niż u osób z nadciśnieniem widocznym już w gabinecie. Problem w tym, że nadciśnienie maskowane łatwo przeoczyć, jeśli nikt nie zleci domowych pomiarów lub ABPM. 

Czy syndrom białego fartucha mija sam?

U części osób z czasem reakcja na wizytę u lekarza słabnie i różnice między pomiarem w gabinecie a w domu się zmniejszają. Nie ma jednak gwarancji, dlatego nawet przy zespole białego fartucha warto regularnie kontrolować ciśnienie i raz na jakiś czas powtórzyć ABPM lub serię pomiarów domowych.

Ile razy mierzyć ciśnienie w domu, żeby potwierdzić wynik?

Najczęściej zaleca się mierzenie ciśnienia 2 razy dziennie (rano i wieczorem), po 2 pomiary za każdym razem, przez 3–7 kolejnych dni. Wyniki należy wpisywać do dzienniczka. Ponadto warto notować także wartości częstości akcji serca, czyli tzw. tętno. Taka „paczka” wyników jest dla lekarza dużo bardziej wiarygodna niż pojedynczy odczyt.

Czy kawa i papierosy wpływają na pomiar u lekarza?

Tak – kawa, napoje energetyczne i papierosy mogą przejściowo podnosić ciśnienie, dlatego najlepiej unikać ich co najmniej 30 minut przed pomiarem. Dzięki temu wynik w gabinecie będzie bliższy temu, jak Twoje ciśnienie wygląda na co dzień.

Czy nadciśnienie maskowane daje objawy?

Wysokie ciśnienie zwykle przebiega bez wyraźnych dolegliwości, dopóki nie jest bardzo wysokie lub nie powoduje powikłań. Mogą pojawiać się niespecyficzne objawy (takie, które można wiązać z innymi problemami), np. bóle głowy, uczucie kołatania serca czy szumy w uszach. Dlatego tak ważne są regularna kontrola stanu zdrowia i poszerzona diagnostyka.