Jak objawia się udar mózgu? Pierwsza pomoc, leczenie i życie po udarze

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Udar mózgu to jedna z tych sytuacji, w których każda minuta ma znaczenie. Czasami zaczyna się niepozornie – opadający kącik ust, bełkotliwa mowa, nagła słabość ręki albo nogi. Łatwo pomyśleć: „To zmęczenie, pewnie zaraz przejdzie”, ale bagatelizowanie problemu może kosztować sprawność, a nawet życie. Sprawdź, czym tak naprawdę jest udar mózgu, jak go rozpoznać i na czym polega leczenie jego skutków.

Czym jest udar mózgu? Dlaczego przy udarze liczy się czas?

Udar mózgu to nagłe zaburzenie krążenia w mózgu. Mówiąc prościej: krew przestaje dopływać do jakiejś części mózgu albo wylewa się poza naczynie, zalewając tkankę nerwową. Komórki mózgowe są bardzo wrażliwe na brak tlenu – jeśli prawidłowy przepływ krwi szybko nie zostanie przywrócony, zaczynają obumierać, a uszkodzenia mogą się okazać trwałe.

Wyróżniamy dwa rodzaje tego stanu:

• udar niedokrwienny mózgu – naczynie krwionośne w mózgu zostaje zatkane przez skrzeplinę (zakrzep lub zator). Krew nie dociera do części mózgu, a ta zaczyna się „dusić” z braku tlenu;
• udar krwotoczny (potocznie zwany „wylewem”) – w jego przebiegu pęka naczynie, a krew wylewa się do mózgu lub przestrzeni wokół niego. Oprócz tego pojawia się dodatkowo ucisk na tkankę mózgową. Ten typ udaru jest rzadszy, ale często ma cięższy przebieg. 
  
  

Dlatego w udarze mózgu – bez względu na jego rodzaj – tak ważne jest, by jak najszybciej wezwać pomoc i trafić do szpitala. Każda minuta zwłoki zmniejsza szansę na skuteczne leczenie i zwiększa ryzyko, że problemy z chodzeniem, mową czy pamięcią zostaną z Tobą na dłużej. 

Objawy udaru mózgu u dorosłych – pierwsze sygnały

Aby działać szybko, musisz wiedzieć, na jakie sygnały zwracać uwagę. Pierwsze objawy udaru mózgu zwykle pojawiają się nagle. Najczęściej dotyczą tylko jednej strony ciała i mogą obejmować:

opadanie kącika ust, „krzywy” uśmiech;osłabienie lub drętwienie ręki albo nogi (zwykle po tej samej stronie);problemy z mówieniem – bełkotliwa, niewyraźna mowa, trudność w znalezieniu słów;problemy ze zrozumieniem tego, co mówi druga osoba;nagłe zaburzenia widzenia (zamazane, podwójne widzenie, ubytek w polu widzenia);nagły, bardzo silny ból głowy „inny niż zwykle”;trudności z utrzymaniem równowagi, zawroty głowy, chwiejny chód.

💬 Pamiętaj: Nie każdy udar wygląda tak samo. Czasami objawy są subtelniejsze – lekkie „krzywienie” ust, niewielkie osłabienie ręki, które łatwo zrzucić na zmęczenie, albo problemy z mówieniem, które ktoś tłumaczy stresem. Lepiej zareagować „na wyrost” i wezwać pomoc niż zbagatelizować problem.

Skala FAST – jak szybko sprawdzić, czy to może być udar?

Aby łatwiej wychwycić pierwsze objawy udaru, powstała prosta skala FAST. Każda litera ma tu swoje znaczenie:

• F (ang. Face) – twarz: poproś osobę, żeby się uśmiechnęła. Czy jeden kącik ust opada? Czy uśmiech jest „krzywy”?
• A (ang. Arm) – ręka: poproś o uniesienie obu rąk przed siebie. Czy jedna ręka opada, „ucieka” w dół, jest wyraźnie słabsza?
• S (ang. Speech) – mowa: poproś o powtórzenie prostego zdania, np. „Dziś jest ładna pogoda”. Czy mowa jest bełkotliwa, niewyraźna, czy osoba ma problem z wypowiedzeniem słów?
• T (ang. Time) – czas: jeśli na powyższe pytania można odpowiedzieć „tak”, natychmiast zadzwoń na 112 lub 999.
  
  

Co robić przy podejrzeniu udaru? Krok po kroku

Jeśli widzisz u siebie lub u bliskiej osoby pierwsze objawy udaru mózgu, działaj według prostego schematu:

Po pierwsze – dzwoń po pomoc. Od razu wybierz numer 112 lub 999 i powiedz dyspozytorowi, jakie objawy wystąpiły, kiedy się zaczęły i czy osoba choruje na coś przewlekle (np. na nadciśnienie, cukrzycę, migotanie przedsionków).

Po drugie – zapewnij bezpieczeństwo i spokój. Ułóż chorą osobę w wygodnej pozycji, najlepiej na boku, jeśli jest senna lub ma nudności. Nie podawaj jej nic do jedzenia ani picia – przy zaburzeniach połykania grozi to zakrztuszeniem. Zapisz też godzinę, kiedy widziałaś/widziałeś chorą osobę ostatni raz w normalnym stanie – to bardzo ważna informacja dla lekarza.

Diagnostyka udaru – tomografia czy rezonans?

Po przyjęciu do szpitala lekarz ocenia objawy i jak najszybciej zleca badanie obrazowe mózgu. W ostrej fazie udaru podstawę stanowi najczęściej tomografia komputerowa (TK) głowy – można ją wykonać szybko, jest szeroko dostępna i pozwala odróżnić udar niedokrwienny od krwotocznego oraz wykryć ewentualne krwawienie czy obrzęk mózgu.

Rezonans magnetyczny (MRI) jest bardziej czuły zwłaszcza w wykrywaniu małych, wczesnych zmian niedokrwiennych, dlatego bywa szczególnie przydatny przy nietypowych objawach, TIA (ang. transient ischaemic attack, czyli “miniudarze”) lub wątpliwościach diagnostycznych. 

Równolegle wykonywane są badania krwi, EKG oraz inne testy, które pomagają ocenić ogólny stan pacjenta i znaleźć możliwe przyczyny udaru (np. zaburzenia rytmu serca, wysokie ciśnienie, zaburzenia krzepnięcia).

Leczenie udaru – tromboliza i trombektomia

Cel leczenia to jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi w zatkanym naczyniu. Metody stosowane w udarze niedokrwiennym to:

• tromboliza dożylna – lek podany do żyły ma „rozpuścić” skrzeplinę, która blokuje naczynie. Okno czasowe na takie leczenie wynosi zwykle do 4,5 godziny od pojawienia się pierwszych objawów;
• trombektomia mechaniczna – to zabieg wykonywany w wyspecjalizowanych ośrodkach. Przez tętnicę (np. w pachwinie) lekarz dociera do zatkanego naczynia w mózgu i mechanicznie usuwa skrzeplinę. Standardowo wykonuje się ją w ciągu kilku godzin od początku objawów, ale u wybranych pacjentów, na podstawie dokładnych badań obrazowych, możliwe jest leczenie nawet do kilkunastu–kilkudziesięciu godzin od wystąpienia udaru.
  
  

Nie każdy pacjent może skorzystać z tych metod – zależy to m.in. od czasu, jaki upłynął od wystąpienia objawów, wyników badań, wieku, chorób towarzyszących i przyjmowanych leków. W udarze krwotocznym postępowanie jest inne i skupia się m.in. na opanowaniu krwawienia i zmniejszeniu obrzęku mózgu.

Życie po udarze mózgu – jak zapobiegać nawrotom?

Po udarze mózgu konieczna jest rehabilitacja, która rozpoczyna się już w szpitalu. W pierwszej fazie chodzi o jak najszybsze uruchomienie chorego. Kolejne etapy to praca z fizjoterapeutą, logopedą, neuropsychologiem – tak, aby krok po kroku odzyskiwać sprawność ruchową, mowę, pamięć i samodzielność w codziennych czynnościach. U części osób postępy bywają szybkie, u innych wymagają miesięcy lub lat. Na szczęście mózg ma zdolność tworzenia „nowych połączeń”, jeśli tylko dostarczymy mu bodźców i ćwiczeń.

Po pierwszym udarze ryzyko kolejnego wzrasta, jednak możesz je zminimalizować, stosując preparaty obniżające ciśnienie tętnicze, cholesterol, regulujące krzepnięcie i pracę serca, zawsze według wskazań lekarza. Twoje zadanie to:

• regularne przyjmowanie leków;
• kontrola ciśnienia tętniczego;
• zdrowa dieta, aktywność fizyczna na miarę swoich możliwości;
• rzucenie palenia, ograniczenie alkoholu;
• dbanie o sen i kontrola stresu.
  
  

📋 Co warto wiedzieć: Jeśli masz już rozpoznane nadciśnienie tętnicze albo dopiero je podejrzewasz, wykonuj regularne pomiary i stosuj leki zalecone przez lekarza. Ustabilizowanie tego parametru może zapobiec udarowi mózgu i innym poważnym powikłaniom zdrowotnym. Więcej na ten temat znajdziesz w artykule: https://receptanazdrowie.pl/nadcisnienie-tetnicze. 

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czy udar boli?

Udar mózgu nie zawsze wiąże się z bólem. Część osób rzeczywiście skarży się na bardzo silny ból głowy, „inny niż zwykle”, zwłaszcza przy udarze krwotocznym. U innych dominuje nagłe osłabienie jednej strony ciała, problemy z mową, widzeniem czy równowagą, ale bez wyraźnego bólu.

Czy udar można przejść bezobjawowo?

Tak, zdarza się tzw. niemy udar. Wtedy objawy są tak mało nasilone albo tak nietypowe, że osoba je ignoruje albo tłumaczy zmęczeniem czy wiekiem. Ślad po takim epizodzie bywa widoczny dopiero w badaniach obrazowych (tomografia, rezonans). To, że udar przeszedł „po cichu”, nie znaczy, że jest niegroźny – wciąż oznacza uszkodzenie mózgu i większe ryzyko kolejnych incydentów.

Ile trwa rehabilitacja po udarze?

To zależy przede wszystkim od rozległości udaru, Twojego wieku, ogólnego zdrowia i tego, jak szybko rozpoczęto leczenie. U części osób intensywna rehabilitacja trwa kilka tygodni, u innych – miesiące, a elementy usprawniania (np. ćwiczenia w domu, praca z logopedą) są potrzebne jeszcze dłużej. Lekarze często powtarzają, że rehabilitacja po udarze to maraton, a nie sprint – lepiej myśleć o niej jak o procesie, w którym liczą się regularne, małe kroki.

Czy po udarze można wrócić do pracy?

W wielu przypadkach tak, ale wymaga to czasu i dobrego planu. Najpierw lekarz i zespół rehabilitacyjny oceniają, jak radzisz sobie z chodzeniem, mową, pamięcią i codziennymi czynnościami. Zwykle do pracy siedzącej przy komputerze można wrócić szybciej niż do pracy fizycznej. Czasem potrzebna jest jednak zmiana zakresu obowiązków albo przystosowanie stanowiska. 

Czy stres zwiększa ryzyko udaru?

Przewlekły, silny stres sam w sobie rzadko jest jedyną przyczyną udaru, ale wymienia się go wśród czynników ryzyka. Pod wpływem stresu częściej rośnie ciśnienie tętnicze, gorzej śpimy, sięgamy po papierosy, alkohol czy „szybkie jedzenie”. To wszystko sprzyja nadciśnieniu, miażdżycy i chorobom serca. Dlatego jednym z elementów profilaktyki udaru – obok leków, diety i ruchu – jest szukanie sposobów na obniżenie napięcia: odpoczynek, techniki relaksacyjne, rozmowa z bliskimi czy specjalistą.

Kiedy udar mózgu kończy się śmiercią?

Udar mózgu to poważny stan, który w części przypadków może prowadzić do śmierci – zwłaszcza gdy jest rozległy, dotyczy ważnych dla życia ośrodków w mózgu albo kiedy pomoc medyczna zostaje wezwana bardzo późno. Ryzyko zgonu zwiększa także wiek, współistniejące choroby (np. zaawansowane nadciśnienie, niewydolność serca) i stan ogólny chorego.