Jak objawia się zawał serca? Pierwsza pomoc, leczenie i życie po zawale

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Silny ucisk w klatce piersiowej, narastająca duszność, zimny pot i lęk – to objawy, które mogą sugerować ostry zawał mięśnia sercowego. W takiej sytuacji kluczowe są szybka reakcja i prawidłowo udzielona pierwsza pomoc, bo każda minuta zwłoki zwiększa ryzyko powikłań. W artykule wyjaśniamy, jak rozpoznać zawał serca, jakie działania należy podjąć jeszcze przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego oraz jakie zmiany w stylu życia i kontroli czynników ryzyka mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo ponownego incydentu sercowo-naczyniowego.

Czym jest zawał serca?

Zawał serca – znany też jako zawał mięśnia sercowego lub ostry zespół wieńcowy – to sytuacja, w której dopływ krwi do części serca zostaje nagle poważnie ograniczony lub całkowicie odcięty. Najczęściej dzieje się tak dlatego, że w zwężonej wcześniej tętnicy wieńcowej pęka blaszka miażdżycowa i tworzy się zakrzep, który zamyka naczynie. Kawałek mięśnia sercowego pozostaje wtedy bez tlenu i zaczyna obumierać.

Można więc powiedzieć, że zawał serca jest zaostrzoną postacią choroby wieńcowej – ta druga rozwija się latami, zwężając stopniowo naczynia, podczas gdy zawał stanowi nagły kryzys, podczas którego w tętnicy powstaje niemal całkowita blokada dla przepływu krwi. W praktyce oznacza to, że serce nie jest w stanie pracować tak, jak powinno, a cały organizm zaczyna na tym cierpieć.

Pierwsze objawy zawału serca, których nie można ignorować

Najbardziej znanym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej. Zwykle opisuje się go jako:

• silny ucisk, „gniecenie” za mostkiem;
• uczucie, jakby ktoś „usiadł na klatce piersiowej”;
• ból promieniujący do szyi, żuchwy, pleców, barków lub jednej albo obu rąk.
  
  

To ból, który trwa dłużej niż 15–20 minut, nie mija po odpoczynku i może się nasilać przy ruchu czy głębszym oddechu. Nierzadko towarzyszą mu inne dolegliwości:

• duszność, uczucie braku powietrza;
• zimny pot i silne osłabienie;
• nudności, wymioty, ból w nadbrzuszu (dlatego niektórzy mylą zawał serca z niestrawnością);
• zawroty głowy, uczucie lęku i niepokoju.
  
  

U części osób ostry zespół wieńcowy może przebiegać mniej typowo. Zamiast bardzo silnego bólu pojawia się np. narastająca duszność przy niewielkim wysiłku, nietypowy ból w plecach czy zmęczenie i „dziwne” samopoczucie. Nie oznacza to, że taki zawał jest mniej groźny. Wręcz przeciwnie – łatwiej go zbagatelizować.

Zobacz także nasz poradnik napisany we współpracy z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Pacjentów ze Schorzeniami Serca i Naczyń ”EcoSerce”: https://receptanazdrowie.pl/materialy 

Co robić przy podejrzeniu zawału? Krok po kroku

Jeżeli u Ciebie lub kogoś z otoczenia występują opisane objawy, nie czekaj, aż „samo przejdzie”, tylko zacznij działać:

1. Natychmiast wezwij pogotowie ratunkowe, dzwoniąc na numer 112 lub 999. Powiedz dyspozytorowi, jakie objawy wystąpiły, kiedy się zaczęły i czy osoba ma rozpoznane choroby serca.
2. Nie jedź do szpitala samodzielnie – szczególnie jeśli podejrzenie zawału serca dotyczy Ciebie. W drodze stan może się gwałtownie pogorszyć, a w karetce jest sprzęt i leki, których można użyć od razu.
3. Ułóż się lub usiądź w wygodnej pozycji – najlepiej półsiedzącej, z podparciem pleców i kolan. Rozluźnij uciskające ubrania (krawat, koszulę, biustonosz).
4. Jeśli lekarz wcześniej zalecił Ci przyjęcie w takiej sytuacji konkretnego leku, zastosuj się do tych wskazówek.
   
   

W przypadku zawału serca liczy się każda minuta. Im szybciej zostanie przywrócony przepływ krwi w zamkniętej tętnicy, tym większa szansa na uratowanie większej części mięśnia sercowego i mniejsze ryzyko trwałych powikłań.

💬 Pamiętaj: Lepiej zadzwonić po pomoc „na wyrost”, niż przegapić zawał.

Leczenie zawału serca – co dzieje się w szpitalu?

Podstawowy cel leczenia zawału serca jest prosty: jak najszybciej przywrócić przepływ krwi przez zamkniętą tętnicę i ustabilizować pracę serca. W praktyce oznacza to kilka równoległych działań.

U osób z zawałem typu STEMI (ang. ST-segment Elevation Myocardial Infarction; związanym z całkowitym zamknięciem tętnicy) leczenie polega zwykle na angioplastyce wieńcowej. W trakcie zabiegu lekarz wprowadza cienki cewnik przez tętnicę w pachwinie lub w nadgarstku, dociera nim do zamkniętej tętnicy i poszerza ją przy pomocy małego balonika, a następnie zakłada stent, który podtrzymuje naczynie od środka. Im szybciej uda się wykonać ten zabieg (najlepiej w ciągu 90–120 minut od pierwszego kontaktu z systemem ochrony zdrowia), tym lepsze są rokowanie. 

W przypadku zawału typu NSTEMI (ang. Non-ST-Elevation Myocardial Infarction; kiedy naczynie nie jest całkowicie zamknięte, ale przepływ jest poważnie zaburzony) podstawą leczenia są leki rozpuszczające zakrzep. Koronarografia, czyli szczegółowe badanie obrazowe tętnic z podaniem kontrastu, i ewentualne poszerzenie naczyń są planowane w ciągu kolejnych godzin lub dni, zależnie od ciężkości stanu.

Po ustabilizowaniu sytuacji lekarze planują dalszą terapię i rehabilitację – tak, aby zmniejszyć ryzyko kolejnego zawału i poprawić jakość życia na co dzień. To proces, który wymaga zaangażowania pacjenta i jego rodziny.

Życie po zawale serca – o czym warto pamiętać?

Zawał serca jest trudnym doświadczeniem – zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Dlatego wiele osób po takim incydencie boi się ruszać, wrócić do pracy czy planować przyszłość. To naturalne, ale dobra wiadomość jest taka, że życie po zawale może być nadal aktywne i satysfakcjonujące, jeśli zadbasz o kilka obszarów.

Po pierwsze, leki – zwykle na stałe. Po zawale najczęściej stosuje się kombinację preparatów zmniejszających krzepliwość krwi, obniżających ciśnienie tętnicze, tętno i poziom cholesterolu. Ważne, aby przyjmować je regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza, i nie odstawiać na własną rękę, gdy poczujesz się lepiej.

Po drugie, zmiana stylu życia. Odpowiednio dopasowana aktywność fizyczna, zdrowa dieta i rezygnacja z używek to codzienne decyzje, które mogą wpłynąć na ograniczenie czynników ryzyka zawału serca. Pamiętaj, że do rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej i ostrego zespołu wieńcowego przyczyniają się:

• nadciśnienie tętnicze;
• podwyższony poziom cholesterolu;
• cukrzyca i stan przedcukrzycowy;
• palenie papierosów i e-papierosów;
• otyłość, szczególnie „brzuszna”;
• mało ruchu, siedzący tryb życia;
• dieta bogata w tłuszcze nasycone, sól, produkty wysoko przetworzone;
• przewlekły stres, zbyt mało snu.
  
  

📋 Co warto wiedzieć: Nadciśnienie tętnicze to jeden z głównych czynników ryzyka chorób serca. Dowiedz się, jak je rozpoznać i co zrobić, aby ustabilizować parametry zdrowotne: https://receptanazdrowie.pl/Nadcisnienie-tetnicze.

Częste pytania i odpowiedzi (FAQ)

Czy zawał można przejść bezobjawowo?

Tak, zdarza się, że ktoś dowiaduje się o przebytym zawale dopiero przy badaniu serca – na przykład w EKG albo echo serca widać ślady starego uszkodzenia, choć osoba nie pamięta „klasycznego” bólu w klatce piersiowej. Taki „niemy” zawał wcale nie jest mniej poważny, bo też oznacza uszkodzenie mięśnia sercowego i zwiększa ryzyko kolejnych problemów. Dlatego tak ważne są regularne kontrole – zwłaszcza jeśli istnieją takie czynniki ryzyka jak nadciśnienie, cukrzyca czy wysoki cholesterol.

Czy można mieć zawał w młodym wieku?

Tak, zawał serca może zdarzyć się także u osoby przed 40. czy 50. rokiem życia. Ryzyko rośnie, gdy występuje wiele czynników jednocześnie: palenie papierosów, bardzo wysoki cholesterol, nadciśnienie, otyłość, cukrzyca czy obciążenie rodzinne (wczesne zawały u rodziców lub rodzeństwa). 

Czy stres może wywołać zawał?

Silny, nagły stres może być „iskrą”, która uruchomi zawał, zwłaszcza jeśli w tętnicach wieńcowych są już zaawansowane zmiany miażdżycowe. Pod wpływem stresu rośnie ciśnienie, przyspiesza tętno i zmienia się krzepliwość krwi, co może sprzyjać powstaniu zakrzepu. Dlatego oprócz leków i diety lekarze tak często podkreślają znaczenie snu, odpoczynku i szukania sposobów na kontrolowanie codziennego stresu.

Kiedy wrócić do pracy po zawale?

Wszystko zależy od rozległości zawału, ogólnego stanu zdrowia i rodzaju pracy. Często pierwszym etapem jest rehabilitacja kardiologiczna, która pomaga ocenić, jak organizm reaguje na wysiłek. O powrocie do obowiązków zawodowych decyduje lekarz prowadzący. Z reguły do lżejszej, biurowej pracy można wrócić szybciej niż do pracy fizycznej czy bardzo stresującej.

Jak rozmawiać z rodziną o zmianie stylu życia?

Po zawale rodzina często bardzo się martwi, a to nie zawsze przekłada się na realne wsparcie. Warto spokojnie przedstawić bliskim zalecenia lekarza i poprosić o konkretne wsparcie, np. motywowanie do wspólnych spacerów, zmianę sposobu gotowania, przypominanie o wizytach kontrolnych. Dobrze jest też powiedzieć wprost o swoich emocjach: lęku, złości, frustracji.